Człowiek z niewydolnym narządem skazany jest na cierpienie, przewlekłe choroby, niedomaganie, czy też w konsekwencji śmierć. Jednak współczesna medycyna daje mu szansę na poprawę zdrowia i życie w komforcie. Można bowiem zastąpić organ niezdolny do właściwego funkcjonowania innym, w pełni sprawnym. Dokonuje się tego podczas operacji przeszczepiania. Dziedziną, która się tym zajmuje jest transplantologia. Narządy i tkanki przeszczepia się w części, jak też i w całości. Organy mogą pochodzić od innych osób, czyli tzw. dawców. Jednak tkanki np. skóry można także przeszczepiać z jednego obszaru ciała na inny tego samego osobnika.

Nazwa transplantologia pochodzi od połączenia łacińskich słów: trans, co oznacza ,,poza czymś" i plantare, czyli ,,sadzić".
W przeszczepie chodzi o to, aby poprzez umieszczenie w ciele danej osoby zdrowego i sprawnie działającego organu, uzyskać prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Kluczową sprawą jest tu znalezienie odpowiedniego dawcy. Pomiędzy nim, a biorcą musi występować jak najmniej różnic po to, żeby organizm przyjął przeszczep. Dlatego oczekiwanie na dokonanie transplantacji może czasami trwać dość długo. W Polsce liczba osób, które potrzebują zdrowych organów wynosi ok. 1,5 tysiąca w ciągu jednego miesiąca.   

Rodzaje transplantacji

Przeszczep allogeniczny

Przeszczep odbywa się pomiędzy osobnikami, które należą do tego samego gatunku, ale są różne genetycznie. Dawcami są osoby o podobnych genotypach. Tak więc szuka się ich wśród  najbliższej rodziny. Bliskie pokrewieństwo daje bowiem nadzieję na, to że przeszczep zostanie przyjęty przez organizm biorcy.  

Przeszczep autogeniczny

Transplantologia pozwala na to, aby dany człowiek sam był dla siebie dawcą niektórych tkanek, czy też narządów. Ważną kwestia jest to, że taki przeszczep na pewno się przyjmie. Tego typu operacje stosuje się np. w wyniku rozległych i widocznych oparzeń skóry. W takiej sytuacji można pobrać tkankę z jednego miejsca na ciele i przeszczepić ją w inne. Przeszczep autogeniczny określany jest też jako autologiczny.     

Przeszczep izogeniczny

Jest to kolejny po wymienionym wyżej przeszczep, który daje pełną gwarancję przyjęcia. W tym przypadku dawcą narządu jest osobnik identyczny genetycznie. Wśród ludzi taka sytuacja ma miejsce tylko wtedy, gdy dawcami i biorcami są jednojajowe bliźnięta. Przeszczep izogeniczny nosi również nazwę syngenicznego.  

Przeszczep ksenogeniczny

Czas oczekiwania na transplantację może być zbyt długi, żeby uratować życie pacjenta. Dlatego wyjściem z takiej sytuacji jest pobranie narządów od osobnika innego gatunku. Chodzi tu po prostu o to, że np. człowiekowi wszczepia się organ jakiegoś zwierzęcia. Bardzo rzadko jest on przyjmowany przez biorcę. Po prostu różnice genetyczne są tak duże, że w większości przypadków po ksenotransplantacji następuje odrzucenie.   

Najczęściej przeszczepiane narządy i tkanki

Skóra

Przeszczepu skóry wykonuje się w przypadku jej uszkodzenia. Może to być w wyniku przerwania, dużego rozerwania, a także przy urazach i rozległych oparzeniach. Na miejsce przeszczepu przenosi się skórę z innego miejsca ciała najczęściej tego samego pacjenta. Jest to tzw. autotransplantacja. Od zapotrzebowania zależy grubość przeszczepianej skóry. Można wykorzystać naskórek, kilka jej warstw lub też wykonać transplantację na pełnej grubości. W trakcie operacji, która przeprowadzana jest pod ogólnym znieczuleniem najpierw usuwa się zniszczone fragmenty skóry i nanosi zdrowe. Przeszczepu dokonuje się także na rany po zabiegach operacyjnych, jeśli nie są one w stanie same się zagoić. Zazwyczaj po około tygodniu przeszczep powinien się przyjąć.

Serce

Przeszczep serca wykonuje się w przypadku, gdy inne metody leczenia zawiodły. Wskazania do transplantacji to kardiomopatia pozapalna, wrodzone wady serca, a także uszkodzenie serca, które jest wynikiem przebytego zawału mięśnia sercowego. Do transplantacji kwalifikują się również osoby z bardzo wysoką niewydolnością serca, gdzie istnieje ryzyko śmierci w ciągu najbliższego roku.

Przeszczep jest zalecany także pacjentom, u których maksymalne wysiłkowe zużycie tlenu jest równe lub mniejsze od 10 ml/kg/min, występuje ostre niedokrwienie mięśnia sercowego oraz arytmie komorowe oporne na leczenie. Transplantacji serca nie wykonuje się u osób z nowotworami oraz cierpiącymi na cukrzycę o wysokim poziomie zaawansowania. Również u pacjentów z infekcjami, zakażeniami, nieodwracalnym ciśnieniem płucnym, z ciężką niewydolnością oddechową i chorobami psychicznymi niewskazane jest przeprowadzenie przeszczepu. To samo dotyczy osób z otyłością olbrzymią oraz z uzależnieniami.

Cały proces transplantacji można rozpocząć dopiero w momencie uzyskania serca. Pobiera się je od dawcy w przypadku stwierdzenia jego zgonu. Następnie operację przeprowadza zespół specjalistów. Niewydolne serce zostaje zastąpione zdrowym i połączone z aortą oraz tętnicą płucną. Cała operacja jest wykonywana przez ok. 5 godzin.

Po transplantacji wszczepione serce jest atakowane przez układ odpornościowy, który traktuje je jak intruza. Dlatego pacjent już do końca życia musi przyjmować leki immunosupresyjne, obniżające odporność organizmu. Dzięki temu zapobiega się odrzuceniu przeszczepu. Po operacji należy dbać o siebie unikając palenia papierosów, picia alkoholu i niezdrowego jedzenia. Przyjmuje się, że przeszczepione serce może wykonywać swoją pracę przez ok. 30 lat.

Nerki

Wskazaniem do wykonania transplantacji w tym przypadku jest ciężkie stadium przewlekłej niewydolności nerek. Charakteryzuje się ono wykonywaniem u pacjenta zabiegów określanych mianem dializ. Są one bardzo stresujące dla chorego, a poza tym mogą spowodować wiele zaburzeń w organizmie. Dlatego transplantacja poprawia komfort życia.

Przeszczepu nerki nie wykonuje się u osób z nowotworami oraz u tych, którzy inne organy mają tak zniszczone, czy też uszkodzone, że operacja nie przyniosłaby spodziewanych rezultatów. Dotyczy to także niewydolności takich narządów jak płuca, wątroba oraz serce. Ważne jest także, aby pacjent nie cierpiał na zakażenia, które nie są możliwe do opanowania. Przeciwwskazania do wykonania transplantacji obejmują także chorych z miażdżycą, gdzie doszło do poważnych i ciężkich zmian naczyniowych, a także narządowych. Oczywiście istotną kwestią jest też styl życia. Transplantacji nie ma sensu wykonywać osobom z uzależnieniem od narkotyków, czy też alkoholu.

Sam przeszczep polega na umieszczeniu w organizmie chorego zdrowej nerki uzyskanej od dawcy. Może nim być zarówno żywy osobnik jak też zmarły. Wprowadzony organ ma za zadanie spełniać tzw. funkcję filtracyjną. Po operacji pacjent musi już do końca życia przyjmować farmaceutyki obniżające odporność, aby tak jak w przypadku transplantacji serca nie nastąpiło odrzucenie przeszczepu. Jednak jeśli ono nastąpi, wtedy należy wykonać ponowną operację wszczepiając nowy organ.    

Płuca

Transplantacje płuc wykonywane są u osób, które uskarżają się na przewlekłe i bardzo poważne dolegliwości związane z tym organem. Nowy narząd wszczepia się, gdy nie ma rokowań wyzdrowienia, a wszystkie inne metody leczenia okazały się nieskuteczne. Są jednak pewne przeciwwskazania do przeprowadzenia transplantacji płuc. Przeszczepu nie wykonuje się u osób przewlekle chorych, z niewydolnością serca, nowotworami, cierpiącym na choroby psychiczne, a także z infekcjami takimi jak np. żółtaczka, czy zakażonych wirusem HIV.

Operację przeprowadza się u chorych na mukowiscydozę, niedobór alfa1-antytrypsyny, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, idiopatyczne zwłóknienie płuc oraz idiopatyczne nadciśnienie płucne. Przeszczep polega na usunięciu przez chirurga chorego organu, a następnie umieszczeniu zdrowego płuca. Operacja odbywa się w znieczuleniu ogólnym. Chory z nowego płucem może korzystać przez okres od 3 do 5 lat. Po tym czasie zostaje ono na tyle zużyte, że przestaje prawidłowo funkcjonować i należy je wymienić na nowe.

Wątroba

Wątroba spełnia bardzo ważną rolę w organizmie ludzkim. Jest odpowiedzialna za usuwanie szkodliwych i toksycznych substancji z ciała człowieka, wspomaga układ odpornościowy w przypadku infekcji, gromadzi witaminy, żelazo, tłuszcze i węglowodany, a także produkuje substancje biorące udział w krzepnięciu krwi. Dlatego, gdy niedomaga stan naszego zdrowia znacząco się pogarsza. Osoby zmagające się z ciężkimi i przewlekłymi chorobami wątroby mogą kwalifikować się do jej przeszczepu. Dotyczy to tych pacjentów, którzy mają bardzo nikłe szanse przeżycia jednego roku.

Tak więc do przeszczepu kwalifikują się chorzy na wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, cierpiący na choroby metaboliczne oraz nowotwory wątroby. Transplantację przeprowadza się też, w przypadku marskości wątroby na skutek choroby alkoholowej, a także wtórnej lub pierwotnej żółciowej marskości wątroby. Przeszczep jest zalecany także przy degradacji miąższu wątroby, co skutkuje tym, że nie spełnia on swoich podstawowych funkcji. Niedomagania tego organu mogą też wynikać z ciężkich zatruć.

Przeciwwskazania do wykonania przeszczepu wątroby: alkoholizm, narkomania, zakażenia przewlekłe oraz te z udziałem wirusa HIV, przerzuty nowotworu do wątroby, niewydolności układów oddechowego i krążenia, a także zaburzenia psychiczne.
Transplantacja polega na usunięciu całego organu i zastąpieniu go zdrowym lub też pozbyciu się fragmentu wątroby i wstawieniu nowego od dawcy.

Operacja jest skomplikowana. Bierze w niej udział cały zespół lekarzy specjalistów i pielęgniarek. Ze względu na poziom trudności i czasochłonność, zabieg może trwać nawet kilkanaście godzin. Jeśli nie wystąpią komplikacje i przeszczep się przyjmie, to pacjent już do końca życia ma obowiązek brać leki immunopresyjne zapobiegające odrzuceniu, ale jednocześnie osłabiające odporność.
Ostre odrzucenie organu może wystąpić w ok. 50% przypadków.

Szpik kostny

Przeszczepu szpiku dokonuje się jeśli uległ on degradacji lub też jego działanie jest niewłaściwe. Zabieg ten wykonuje się jako metoda leczenia wielu chorób takich jak: przewlekła białaczka szpikowa, nowotwory np. jąder, piersi, płuc, ale także przy występowaniu chłoniaków. Transplantacje szpiku kostnego są dokonywane również w  przypadku zatrucia gotoksynami, przy niedoborach odporności, a także ciężkich anemiach.

Ze szpiku dawcy pobiera się macierzyste komórki krwiotwórcze, które następnie umieszcza się dożylnie w ciele biorcy. Wyróżnia się dwa rodzaje źródeł poboru komórek. Pierwszy określa się jako autologiczny. Biorca jest dawcą sam dla siebie. Taki autoprzeszczep jest bezpieczna metodą. Drugi sposób przeszczepu nosi nazwę alogenicznego. Komórki krwiotwórcze pobiera się od dawcy, który jest spokrewniony z biorcą lub też całkiem obcą osobą.    

Kto może być dawcą narządów?

Na przeszczep organu czeka się niekiedy bardzo długo. Przede wszystkim musi być spełnionych wiele warunków. Dawcę należy dokładnie zbadać pod kątem jakichkolwiek przeciwwskazań do oddania pacjentowi swojego narządu. Nie może to być osoba, która jest uzależniona od używek, cierpi na chorobę nowotworową lub też jest zakażona np. wirusem HIV. Również cukrzycy nie powinni być dawcami.

Organy można pobrać od osoby, która dobrowolnie się na to zgodzi, jak też od zmarłego, chyba że wyraził na piśmie sprzeciw w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów lub określił to ustnie przy co najmniej dwóch osobach. Polskie prawo przewiduje tzw. zasadę domniemanej zgody. Chodzi tu o to, że jeśli ktoś nie wyraził sprzeciwu wobec pośmiertnego pobrania od niego organów do przeszczepu, to wtedy można to zrobić.

Niekiedy zachodzi potrzeba oddania narządów, bez których dawca będzie musiał dalej żyć, co oznacza że się nie odbudują, ani nie zregenerują. Mogą się z tym wiązać konsekwencje zdrowotne. W takim przypadku biorca może otrzymać dany organ tylko od krewnego w linii prostej, rodzeństwa, małżonka oraz osoby przysposobionej i innej bliskiej. Istnieje też możliwość oddania narządu przez bardzo daleko spokrewnionego dawcę, ale wtedy musi on mieć pozwolenie z sądu rejonowego właściwego dla swojego miejsca zamieszkania.
Od dawcy żyjącego można pobrać części wątroby, nerki oraz szpik kostny, natomiast nie ma możliwości oddania serca, wątroby w całości, płuc, rogówki ocznej, a także trzustki. Biorca musi na piśmie wyrazić chęć przyjęcia narządu. Pisemną deklarację oddania organu składa także dawca.

Te narządy i tkanki, które same się regenerują mogą być oddawane bez specjalnych zezwoleń. Przed wykonaniem przeszczepu dawca żywy musi przejść właściwe badania, które dadzą odpowiedź, czy jego organ będzie odpowiedni dla biorcy. Poza tym należy mieć pewność, że przekazanie narządu nie wpłynie negatywnie na zdrowie ofiarodawcy lub nie zagrozi jego życiu.

Jak w transplantacji wykorzystać komórki macierzyste?

W leczeniu różnych chorób, czy też schorzeń wykorzystuje się komórki macierzyste. Pobiera się je najczęściej z krwi pępowinowej, obwodowej, a także ze szpiku kostnego. To niedojrzałe komórki, które same się odbudowują, odnawiają i biorą udział w produkowaniu dojrzałych krwinek. Dzięki nim powstają komórki układu krwionośnego oraz mięśniowe.

Komórki macierzyste wykorzystuje się w przeszczepianiu, po to żeby za ich pomocą można było leczyć pacjentów cierpiących na zaburzenia układu odpornościowego, chorób nowotworowych, w tym nowotworów złośliwych, przewlekłych białaczek, niewydolności szpiku kostnego oraz schorzeń dziedziczonych.

Komórki macierzyste po pobraniu przechowuje się w tzw. banku komórek macierzystych, czyli specjalistycznym zakładzie biotechnologicznym. Pobierane są one z krwi pępowinowej. Są to dorosłe komórki macierzyste.  

Ciekawostki

• 26 stycznia każdego roku jest obchodzony Ogólnopolski Dzień Transplantacji.
• 5 listopada 1985 roku kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Kardiologii w Zabrzu docent Zbigniew Religa wykonał pierwszy, zakończony sukcesem przeszczep serca. 
• W Polsce pierwszy i udany przeszczep nerki został wykonany w 1966 roku.
• Informacje na temat transplantacji można znaleźć na portalu Internetowym: www.przeszczep.pl
• Istnieje możliwość oddania organów przez osobę małoletnią. Dotyczy to np. pobrania szpiku. W takim wypadku najpierw zgodę na zabieg musi wyrazić sąd opiekuńczy, a następnie rodzic dawcy lub też jego opiekun prawny. 

Jarosław Cieśla

Źródła:

1. http://bioetyka.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2014/10/M_Nowacka_Etyka_transplantacji.pdf
2. http://www.biol.uw.edu.pl/immunologia//uploads/file/przeszczep%20allogeniczny.pdf
3. http://kardiologia.biziel.pl/e11.pdf
4. https://www.dawca.pl/jak-zostac-dawca/dawstwo-narzadow
5. https://www.pbkm.pl/__data/assets/pdf_file/0011/6050/Przewodnik-po-najczestszych-pytaniach-medycznych-dotyczacych-bankowania-komorek-macierzystych-krwi-pepowinowej.pdf
6. http://onkologia.zalecenia.med.pl/pdf/PTOK_2013_15_Transplantacja.pdf

Zazwyczaj lekarze podczas badania pacjenta sprawdzają jakie jest jego ciśnienie. W ten sposób chcą się dowiedzieć, czy z organizmem nie dzieje się nic niedobrego. Ciśnienie tętnicze określa siłę nacisku wywieraną przez krew pompowaną przez serce na ścianki tętnic. Jest ono najwyższe w momencie skurczu, a najniższe przy rozkurczu. Pomiaru dokonuje lekarz, jak też sam pacjent w warunkach domowych. Służy do tego specjalne urządzenia zwane ciśnieniomierzem. W zależności od wyniku badań stwierdza się czy pacjent ma ciśnienie w normie, czy też występuje u niego niskie ciśnienie lub zbyt wysokie.

Optymalne normy w zależności od wieku kształtują się następująco:

• noworodek (do ok. miesiąca) - 102/55 mm Hg,
• dziecko (od 1 roku do 8 lat) - 110/75 mm Hg,
• osoba dorosła - 120/80 mm Hg.

Kiedy wyniki pomiarów ciśnieniomierzem są niższe niż wyszczególnione wyżej normy, to wtedy należy udać się do specjalisty. On zaleci odpowiednie środki, które pozwolą pacjentowi normalnie funkcjonować. Niskie ciśnienie powoduje kiepskie samopoczucie i wiele negatywnych skutków.

Niskie ciśnienie - objawy

Przede wszystkim dana osoba zaczyna dość szybko odczuwać zmęczenie, co objawia się przyspieszonym tętnem. Często zdarza się także kołatanie serca. Występuje ogólny brak energii,osłabienie i ciągła senność. Niskie ciśnienie może też także skutkować problemami z oddychaniem, czy wręcz dusznościami. Z widocznych dla innych osób objawów można wyróżnić przede wszystkim bladość twarzy. Chory odczuwa chłód w dłoniach i stopach, szum w uszach, mroczki przed oczami i bardziej niż zwykle poci się. Czasami pojawiają się także odruchy wymiotne. Do objawów fizycznych dochodzą także aspekty psychiczne. Dana osoba może mieć zaburzenia koncentracji i bardzo trudno jest jej skupić się na czymkolwiek.  

Niedociśnienie tętnicze

Trwale utrzymujące się niskie ciśnienie skurczowe poniżej 100 mm Hg oznacza, że dana osoba cierpi na niedociśnienie inaczej określane też jako hipotonia oraz hipotensja. Nie jest to groźna przypadłość zagrażająca życiu. Czasami nawet wpływa pozytywnie na zdrowie człowieka, gdyż osoby z niskim ciśnieniem nie są narażone na udar mózgu, czy też atak serca.

Niedociśnienie tętnicze - przyczyny

1. Czynniki genetyczne.
   Niedociśnienie może być przypadłością dziedziczną o trwałym charakterze. Po prostu dana osoba charakteryzuje się tym, że ściany jej tętnic nie są elastyczne, przez co przepływ krwi jest utrudniony. W wyniku tego tlen nie jest dostarczany w odpowiedniej ilości do wszystkich organów, co powoduje wiele negatywnych zjawisk i dolegliwości. Uznaje się, że hipotonia pierwotna jest uwarunkowana i dziedziczona genetyczne. Najczęściej dotyczy osób o szczupłej budowie ciała. Niskie ciśnienie w tym przypadku nie musi wiązać się z dodatkowymi objawami i negatywnymi skutkami chorobowymi.
2. Przyjmowanie farmaceutyków.
   Niektóre leki stosowane przy różnego rodzaju chorobach i dolegliwościach mogą w znaczący sposób wpłynąć na obniżenie ciśnienia. Tak jest np. gdy dana osoba leczy się na depresję. Niskie ciśnienie może też być wywołane przez środki moczopędne, a także leki na zwiększenie pojemności naczyń. Takie same skutki wywołują również tabletki nasenne. Chorzy cierpiący na arytmię serca,  przyjmując właściwe tej przypadłości farmaceutyki, także w pewnym momencie mogą stwierdzić u siebie obniżone ciśnienie. Hipotonię można też wywołać stosując leki psychotropowe oraz przy chorobie wieńcowej.
3. Choroby i schorzenia.
   Hipotonia może być wywołana przez różne choroby oraz schorzenia. Niskie ciśnienie często objawia się przy niedoborze płynów ustrojowych i w przypadku niedoboru sodu w organizmie. Zdarza się także przy występowaniu cukrzycy, żylaków, chorobie Addisona, anemii, a także niedoczynności przysadki i niedoczynności nadnerczy. Niedociśnienie może też być skutkiem obfitego krwotoku, czy też odwodnienia organizmu. Na hipotonię często uskarżają się też osoby  cierpiące na padaczkę. Dużą grupę ludzi z niedociśnieniem stanowią osoby z zaburzeniami rytmu serca i jego niewydolnością. Niskie ciśnienie może też być następstwem uszkodzenia fragmentu mózgu na skutek choroby Parkinsona.
4. Czynniki z powodu niedociśnienia ortostatycznego.         
   Niektórym osobom zdarza się mieć zawroty głowy w przypadku szybkiego i nagłego powstania z pozycji siedzącej. Dzieje się tak, gdyż krew błyskawicznie spływa ku dolnym organom organizmu i przez jakiś czas nie dociera w wystarczającej ilości do mózgu. Przyczynami tego typu nadciśnienia są:

• wywołane przez alkohol uszkodzenia komórek nerwowych mózgu,
• niewłaściwe funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego wywołane np. przez niektóre choroby,
• niedociśnienie wtórne,
• zespół pozakrzepowy,
• żylakowatość.

Niedociśnienie - rodzaje

Niedociśnienie pierwotne

To stan, który jest dość częstym zjawiskiem, dlatego wielu lekarzy nie traktuje go jako jednostki chorobowej. Tego rodzaju hipotonia jest uznawana za przypadłość dziedziczną. Nie ma jasnych i wyraźnych przyczyn występowania, chociaż diagnozuje się ją częściej u osób, które nie prowadzą aktywnego trybu życia oraz nie piją odpowiedniej ilości płynów. Niedociśnienie pierwotne głównie występuje u ludzi szczupłych, w młodym wieku. Częściej zdarza się wśród kobiet niż u mężczyzn.    

Niedociśnienie wtórne

Jest skutkiem występowania różnych chorób oraz schorzeń. Uaktywnia się u osób cierpiących na cukrzycę, anemię, niedoczynność kory nadnerczy,  niedoczynności przysadki, niedoczynności tarczycy, choroby serca, a także przy chorobie Parkinsona. Hipotonia wtórna jest także skutkiem zbyt dużej utraty krwi, a także odwodnienia i różnego rodzaju infekcji. Może też wystąpić jako wynik przyjmowania niektórych leków.

Niedociśnienie ortostatyczne 

To zaburzenie najczęściej jest skutkiem gwałtownej zmiany pozycji z siedzącej lub leżącej na stojącą, jak też gdy dana osoba przez dłuższy czas przyjmowała postawę stojącą. Dzieje się tak w skutek zaburzenia krążenia krwi, która szybko spływa ku dolnym partiom ciała, przez co ciśnienie gwałtownie spada. Hipotonia ortostatyczna dotyka osoby z prawidłowym ciśnieniem.    

Jak podnieść ciśnienie?

Niskie ciśnienie nie zawsze wymaga farmakologii. Gdy jednak zajdzie taka potrzeba to stosuje się np. leki, które powodują zatrzymanie soli w organizmie lub jeśli hipotonia jest  skutkiem występowania innych chorób jak np. cukrzyca.

W podniesieniu ciśnienia ważną kwestia jest dieta. Najlepiej jeśli posiłki są zbilansowane, niezbyt obfite i częste. Warto spożywać warzywa, a zrezygnować z potraw tłustych i niezdrowych. Istotne jest, żeby wypijać dziennie ok. 2 litrów wody i dodatkowo robić sobie napary ziołowe na poprawę ciśnienia. Czasami na jego podwyższenie można wypić kawę.    

Kluczową kwestią jest aktywny sportowo tryb życia. Długie spacery, jogging, pływanie, czy jazda na rowerze, to świetny sposób na to jak podnieść ciśnienie. Jak najwięcej należy zażywać ruchu, zwłaszcza jeśli ktoś w domu lub w pracy ciągle siedzi za biurkiem, to warto co godzinę wykonać kilka pobudzających krótkich ćwiczeń.

Poza tym na poprawę krążenia świetnie wpływają masaże wykonane samodzielnie lub przez specjalistę oraz zimno-gorące natryski pod prysznicem.

Warto też dobrze się wysypiać i dbać o regenerację organizmu po wysiłku.

Jeśli ktoś pali papierosy, to powinien porzucić ten nałóg jak najszybciej.        

Jarosław Cieśla

Źródła:
1) https://ojs.kardiologiapolska.pl/kp/article/viewFile/825/4007
2) https://journals.viamedica.pl/forum_nefrologiczne/article/view/10449/8919
3) http://old.ipin.edu.pl/ppn/archiwum/pliki/1998/s01/PPiN_S1-1998-17.pdf
4) http://fpn.sum.edu.pl/archiwum/publikacje/2007/publikacja6_nr9_2007.pdf
5) http://wmil.home.pl/rocznik/files/070_077_rocznik_ruminski.pdf

Wysokie ciśnienie jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia, jednak początkowo może być zupełnie nie odczuwalne, czyli nie dawać żadnych objawów. Dlatego bardzo ważną kwestią jest regularne monitorowanie tego parametru. Można to zrobić samemu za pomocą odpowiedniego urządzenia, czyli ciśnieniomierza, jak też podczas kontrolnej wizyty u lekarza. Normy ciśnienia dla osoby dorosłej wynoszą 120/80 mm Hg, gdzie pierwsza liczba oznacza wartość ciśnienia skurczowego, natomiast druga rozkurczowego. Jeżeli ciśnienie jest wyższe i wynosi powyżej 140/90 mm Hg, wtedy mamy do czynienia z nadciśnieniem, czyli chorobą układu krążenia. Jest ono określane też jako hipertonia i hipertensja.

Wysokie ciśnienie może się utrzymywać stale, jak też objawiać co pewien czas. Nadciśnienie tętnicze to choroba przewlekła i dotykająca bardzo dużą grupę ludzi. Szacuje się, że w Polsce cierpi z jej powodu nawet ok. 15 mln osób. Choroba dotyka już nie tylko osoby starsze, ale też stosunkowo młode. Nadciśnienie w ogromnej większości przypadków pojawia się samoistnie i trudno jest ustalić przyczynę jego wystąpienia. Wielu naukowców zajmujących się tą tematyką uważa za jej podłoże czynniki genetyczne, jak też związane z danym środowiskiem. Nadciśnienie tętnicze może też mieć charakter wtórny. Oznacza, to że schorzenie to objawia się w przypadku zaistnienia innej choroby.  

Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego według Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego i Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESH/ESC)

Klasyfikacja dotycząca stadium nadciśnienia tętniczego Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):

• Pierwsze stadium - dotyczy takiego etapu choroby, podczas którego nie nastąpiły żadne zmiany w narządach, a także nie odnotowano powikłań i stanów przewlekłych.
• Drugie stadium - to etap, gdzie nadciśnienie tętnicze spowodowało przerost lewej komory serca lub uszkodzenia w siatkówce oka w przebiegu cukrzycy (dotyczy I lub II stopnia zaawansowania schorzenia), jak też występowaniem białka w moczu.
• Trzecie stadium - to etap, w którym nadciśnienie tętnicze przyczyniło się do tzw. lewokomorowej niewydolności serca, jak również niewydolności nerek. Może także wystąpić uszkodzenie mózgu, czy też siatkówki oka, czyli retinopatia w stopniu III albo IV.

Nadciśnienie tętnicze - objawy

Przez bardzo długi czas nadciśnienie tętnicze może nie dawać żadnych widocznych i odczuwalnych symptomów występowania. Dlatego ważną kwestią jest, aby systematycznie   badać jego poziom. Warto też zwracać uwagę na to jak zachowuje się nasz organizm. O tym, że mamy podwyższone ciśnienie może świadczyć uczucie ciągłego zmęczenia. Nawet regeneracja i relaks nie przynoszą ulgi i przypływu energii. Mimo zmęczenia chory wykazuje trudności w zasypianiu. Częste tępe bóle głowy i jej zawroty, a do tego uczucie sztywnienia w okolicach karku też powinny wzbudzić w nas niepokój.

Objawami nadciśnienia są także sporadyczne i nagłe krwotoki z nosa oraz bóle w okolicach klatki piersiowej. Mogą też występować łomotania serca wraz z uczuciem jego ucisku.  Czasami zdarzają się także duszności w formie napadów. Mają one miejsce zwłaszcza po wzmożonym wysiłku fizycznym, ale także przy silnym wzburzeniu. Chory jest coraz częściej bardzo pobudzony, rozdrażniony, agresywny i nerwowy. Pacjent w pewnym momencie może skarżyć się na problemy ze wzrokiem, czyli nieostre widzenie, a także nadmierną potliwość. Czasami dana osoba czuje jakby fale gorąca i wypieki na policzkach.

Nadciśnienie tętnicze - przyczyny

Przyczyny wystąpienia zaburzeń związanych z ciśnieniem tętniczym zależą od jego rodzaju.  

Przyczyny powstania nadciśnienia pierwotnego.

W tym przypadku nadciśnienia trudno jest jednoznacznie określić konkretną przyczynę, która wywołała schorzenie. Jego wykrycie jest zazwyczaj przypadkowe. Najbardziej prawdopodobnymi czynnikami choroby są uwarunkowania genetyczne, ale także środowiskowe. Uważa się też, że na nadciśnienie pierwotne duży wpływ ma dieta i np. nadmierne spożycie soli. Również otyłość skutkuje  podwyższonym ciśnieniem tętniczym. Na rozwój nadciśnienia ma też istotny wpływ stres i sytuacje konfliktowe. Osoba, która odczuwa ciągłe napięcie psychiczne staje się bardzo podatna na problemy z ciśnieniem. Nadciśnienie pierwotne inaczej zwane jest także idiomatycznym.   

Przyczyny powstania nadciśnienia wtórnego.

W tym przypadku nadciśnienie objawia się przy występowaniu innych chorób. Tętnice na skutek różnych schorzeń nie są w wystarczający sposób ukrwione, przez co wzrasta poziom ciśnienia. Do rzadkich przyczyn występowania nadciśnienia tętniczego wtórnego można zaliczyć nadczynność przytarczyc i tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy oraz zespół objawów chorobowych, które są związane z zaburzeniami hormonalnymi. Wysokie ciśnienie można także zdiagnozować przy anemii, łagodnym nowotworze rdzenia nadnerczy, zwanym guzem chromochłonnym, a także przy zwężeniu aorty i przetokach tętniczo-żylnych. Nadciśnienie może również wystąpić na tle przewlekłych chorób nerek, porfirii, akromegalii i zespołu Guillaina-Barrégo. Częstymi przyczynami występowania nadciśnienia wtórnego może być np. stosowanie niektórych farmaceutyków. Zaliczamy do nich doustne preparaty antykoncepcyjne, glikokortykoidy, a także leki przeciwzapalne o charakterze niesteroidowym. Nadciśnienie występuje także przy zespole Conna, u chorych cierpiących na obturacyjny bezdech senny oraz przy zwężeniu tętnic nerkowych.       

Nadciśnienie - rodzaje

Nadciśnienie tętnicze pierwotne

Nadciśnienie tętnicze pierwotne inaczej określane idiomatycznym, czyli samoistnym objawia się wg specjalistów jako schorzenie o podłożu dziedziczno-genetycznym. Wśród czynników jego powstania wymienia się również zaburzenia na tle nerwicowym. Genetyczna wada nerek może też powodować zatrzymywanie sodu, co prowadzi do zwiększonej ilości krwi krążącej w żyłach. Taka sytuacja z kolei ma wpływ na zwiększenie ciśnienia.

Nadciśnienie pierwotne dotyczy ok. 95% wszystkich przypadków osób z nadciśnieniem tętniczym. Specjaliści nie wiedzą w pełni, jakie są dokładne przyczyny jego występowania i rozwoju. 

W nadciśnieniu pierwotnym określa się dwa etapy. Pierwszy stanowi okres, w którym poziom wysokiego ciśnienia wykazuje wahania. Mówimy wtedy o nadciśnieniu chwiejnym. Drugi etap dotyczy stałego podwyższonego ciśnienia tętniczego. Dotyczy to zarówno parametrów ciśnienia skurczowego oraz rozkurczowego. Taki stan określa się jako nadciśnienie utrwalone.

Czasami zdarza się, że nadciśnienie tętnicze pierwotne nie jest wykryte, gdyż nie pojawiają się żadne objawy. Zostaje ono zdiagnozowane dopiero na podstawie pojawiających się różnego rodzaju dolegliwości i wystąpienia powikłań. Jednak, gdy objawy się ujawniają, to najczęściej należą do nich problemy z zasypianiem i nagłe wybudzenia, a także szum, ucisk głowy i jej zawroty. Częste jest też uczucie kołatania serca i po wykonaniu badania stwierdzone wysokie ciśnienie. Ogólnie dana osoba jest skłonna do nerwowych reakcji i zachowań. Te objawy są coraz częstsze i mają zwiększoną moc. Coraz bardziej odczuwalne jest zmęczenie, czy zadyszka przy wysiłku fizycznym. Do kołatania serca dochodzi jeszcze pojawiający się ból przechodzący w pieczenie w okolicach mostka.

Kiedy wysokie ciśnienie utrzymuje się trwale, wtedy chory może nawet wymiotować, mieć obrzęki płuc, a także wylewy krwi do mózgu. Czasami trudno jest zrozumieć co mówi, gdyż wypowiada się bardzo niewyraźnie i niezrozumiale. Do tego dochodzą jeszcze problemy z koncentracją i pamięcią. Nadciśnienie tętnicze może się rozwijać i przybierać coraz ostrzejsze formy. Dochodzi do niewydolności nerek, czasami występuje zawał serca, a także coraz większe zaburzenia widzenia. Przy dużym zaawansowaniu choroby pacjent jest coraz bardziej ułomny nie tylko fizycznie, ale również umysłowo. 

Leczenie nadciśnienia pierwotnego odbywa się na wielu płaszczyznach. Przy przyjmowaniu leków, jak też stosowania zdrowego trybu życia ważną kwestią jest, aby ciągle monitorować poziom ciśnienia. Gdy wejdzie na właściwy nie należy sądzić, że mamy problem z głowy. Nadal trzeba zdrowo się odżywiać, porzucić używki, a także przyjmować właściwe lekarstwa na obniżenie ciśnienia zalecone przez specjalistę.      

Nadciśnienie tętnicze wtórne

Wysokie ciśnienie może być spowodowane występowaniem innej choroby, często przewlekłej i groźnej w skutkach. Taki rodzaj nadciśnienia określamy mianem wtórnego. Oprócz objawów charakterystycznych dla danego schorzenia, pacjent odczuwa też skutki charakterystyczne dla nadciśnienia tętniczego. Należą do nich: ogólne uczucie zmęczenia i osłabienia, zwłaszcza przy wysiłku fizycznym, duszności, zawroty oraz tępy ból głowy, a także kołatanie serca i uczucie ucisku na serce. Osoba chora może źle sypiać, a jej zachowanie charakteryzuje nerwowość i szybkie irytowanie się bez powodu. Poza tym pacjent często i nadmiernie się poci, cierpi na niewydolnośc nerek, a na dnie oka powstają zmiany. Do tego dochodzą jeszcze problemy z sercem (przyspieszona akcja, powiększenie  jam, przerost lewej komory).

Przyczyną nadciśnienia wtórnego jak wcześniej zostało powiedziane są stany chorobowe, jak też zaburzenia skutkujące niewłaściwym dokrwieniem nerek. Do czynników najczęściej wywołujących nadciśnienie wtórne zaliczamy:

• obturacyjny bezdech senny,
• chorobę Conna, 
• zwężenie tętnic, w tym tętnicy nerkowej,
• choroby miąższu nerek,
• przyjmowanie farmaceutyków (niektóre leki immunosupresyjne, glikokortykoidy, niesteroidowe środki przeciwzapalne, środki antykoncepcyjne przyjmowane doustnie)
• ciążę.

Nadciśnienie tętnicze wtórne mogą wywołać też inne przyczyny, które rzadko występują. Zaliczamy do nich zatrucie ołowiem, zespół Guilliana- Barrégo oraz zespół Cushinga, a także nadczynność tarczycy i przytarczyc. Wysokie ciśnienie może też wywołać anemia, guz chromochłonny, akromegalia, porfiria, wrodzony przerost nadnerczy, przetoki tętniczo-żylne, guzy wydzielające reninę, a także zaburzenia związane z aortą (niedomykalność, zwężenie cieśni aorty).

Nadciśnienie tętnicze wtórne leczy się w zależności od danej choroby, na którą cierpi pacjent. To ona jest przyczyną i od niej należy zacząć. Oczywiście wysokie ciśnienie obniża się też stosując farmaceutyki, jak też stawia się na aktywność fizyczną, odrzucenie szkodliwych używek, właściwą dietę oraz wyeliminowanie sytuacji stresowych.

Nadciśnienie tętnicze - leczenie   

Wykrycie nadciśnienia i określenie jego poziomu odbywa się za pomocą ciśnieniomierza. Jednak to nie wszystko. Określenie stanu chorobowego i dalszego leczenia powinno być oparte o szczegółowy wywiad. Specjalista na jego podstawie powinien dowiedzieć się o chorobach i schorzeniach, na które cierpi pacjent. Ważne jest też zebranie informacji o dolegliwościach w rodzinie chorego. Lekarz musi też wiedzieć czy pacjent przyjmuje jakieś leki, sterydy, a w przypadku kobiet np. środki antykoncepcyjne. Wszelkie informacje na temat stanu zdrowia pacjenta mogą być bardzo ważne i kluczowe w zdiagnozowaniu nadciśnienia tętniczego. Oprócz pomiaru ciśnienia i szczegółowego wywiadu na temat stanu zdrowia danej osoby, zleca się także wykonanie badania morfologii krwi,  moczu, poziom sodu oraz potasu, a także EKG. Dodatkowo powinno się przeprowadzić także badania dna oka, USG jamy brzusznej i tętnic szyjnych, a także RTG klatki piersiowej. Ich wyniki pozwolą na dokładne zanalizowanie przyczyn, a także skutków jakie wywołało w organizmie pacjenta wysokie ciśnienie. Jest to niezbędne do podjęcia odpowiednich kroków leczniczych. Dzięki badaniom będzie można określić jak obniżyć ciśnienie oraz przeciwdziałać ewentualnym powikłaniom i rozwojowi innych schorzeń. Specjalista na tej podstawie ustali  metody leczenia i dalszego postępowania z pacjentem.

Wysokie ciśnienie należy zwalczać różnymi sposobami. Od tego co spożywamy zależy nasze zdrowie. Nadciśnienie tętnicze objawia się u osób otyłych. Dlatego, żeby nie dopuścić do nadwagi należy zadbać o zbilansowaną dietę opartą o warzywa i owoce z ograniczonym używaniem soli. Jeśli chodzi o mięso, to najlepsze jest drobiowe, a także ryby. Warto spożywać potrawy, które zawierają duże ilości magnezu. Wysokie ciśnienie może wystąpić na skutek braku tego pierwiastka. Magnez naturalnie występuje w pestkach dyni, migdałach, kaszy gryczanej i orzechach laskowych. Osoby, które zastanawiają się jak obniżyć ciśnienie powinny pić sok z arbuza. Zawarta w nim  L-cytrulina/L-arginina wpływa na lepsze działanie układu krwionośnego i rozszerzanie naczyń. Dzięki temu ciśnienie tętnicze jest mniejsze.
Ze spożywania tłustych potraw należy zrezygnować, a zdrowe tłuszcze dostarczać sobie poprzez spożywanie siemienia lnianego, awokado, czy oleju kokosowego. Należy pić ok. 2 litry wody dziennie. Najlepiej jest ją przyjmować pół godziny przed posiłkiem i na godzinę po. Woda będzie dla nas zdrowsza, czego niestety nie można powiedzieć o napojach zawierających alkohol, gdyż to one właśnie wpływają na podniesienie ciśnienia.       

Lekarstwa na nadciśnienie tętnicze specjalista przepisuje na receptę. Ich rodzaj zależy od poziomu nadciśnienia oraz schorzenia, czy też choroby w przebiegu której ono występuje. Czasami lekarz zaleca stosowanie jednego lub kilku preparatów na raz. Do środków hamujących lub obniżających wysokie ciśnienie można zaliczyć:

• inhibitory konwertazy - dodatkowo pozytywnie wpływają na pracę serca,
• blokery receptora angiotensynowego - rozszerzają naczynia krwionośne i zabezpieczają nerki,
• leki moczopędne - wpływają na pozbycie się z organizmu sodu,
• antagoniści wapnia - ich zadaniem jest obniżenie ciśnienia poprzez niedopuszczanie jonów wapnia do tkanek mięśniowych,
• beta-blokery - dodatkowo wpływają na spowolnienie pulsu.

Nadciśnienie tętnicze - wskazania i przeciwwskazania

Zadając sobie pytanie jak obniżyć ciśnienie należałoby przyjrzeć się własnemu życiu na wszystkich płaszczyznach. To pozwoli w porę ustrzec się problemów. Przede wszystkim warto stale monitorować wysokość ciśnieniatętniczego. Dobrze jest więc posiadać ciśnieniomierz i badać się codziennie.

Należy również dbać o swoją formę fizyczną. Jeśli dana osoba zbyt szybko się męczy, a do tego często ma zadyszkę, to warto popracować nad kondycją. Najpierw trzeba zacząć od marszów na powietrzu, a z czasem zwiększać wysiłek, jeśli organizm na to pozwala. Na systematyczne uprawianie sportu można się zdecydować tylko po konsultacji z lekarzem, natomiast codzienna gimnastyka będzie bardzo dobrym rozwiązaniem. Ważne przy tym jest jednak, aby zwracać uwagę na każdy niepokojący objaw. Warto wyjeżdżać choćby tylko na weekendy do uzdrowisk, w których można będzie nabrać sił i odpowiednio się zrelaksować. Trzeba jednak pamiętać, aby ograniczyć kontakt ze słońcem. Plażowanie nie jest najlepszym rozwiązaniem dla osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze.

Należy również zadbać o odpoczynek dla umysłu. Powinny o tym pomyśleć zwłaszcza osoby, które mają stresujące zajęcia lub pracę. Na ukojenie nerwów świetnie będą działać medytacje, ćwiczenia jogi oraz słuchanie spokojnej muzyki i czytanie książek. Ważną kwestią jest też właściwa dieta. Warto ograniczyć spożywanie soli, a zastąpić ją innymi przyprawami. Należałoby też jak najmniej wypijać napojów alkoholowych, gdyż pod ich wpływem następuje rozszerzenie naczyń krwionośnych, co zwiększa ciśnienie w tętnicach. Osoby, które palą papierosy lub inne wyroby tytoniowe powinny porzucić ten nałóg. Tytoń pośrednio może przyczynić się do wystąpienia nadciśnienia, gdyż jego toksyczny wpływ na organizm skutkuje rozwojem np. choroby wieńcowej.     

To warto wiedzieć:

• Ciśnienie tętnicze nie musi zwiększać się wraz z wiekiem. Wystarczy tylko właściwie się odżywiać i zażywać ruchu, a choroba ta nas nie dosięgnie.
• Nadciśnienie tętnicze wtórne da się wyleczyć. Należy tylko wyeliminować przyczynę choroby.
• Nadciśnienie tętnicze pierwotne jest chorobą, którą leczy się praktycznie przez całe życie danego pacjenta.
• Preparaty lecznicze zawierające efedrynę mogą w znacznym stopniu wpływać na podnoszenie poziomu ciśnienia w tętnicach.
• Ważną kwestią w leczeniu nadciśnienia jest przyjmowanie lekarstw o danej porze wg  wskazań specjalisty.    
• Zdarza się, że pacjent podczas badania ma podwyższone ciśnienie tętnicze z powodu stresu wywołanego wizytą u lekarza. Jest to tzw. syndrom białego fartucha.
• Brak widocznych i odczuwalnych objawów nie oznacza, że nie masz nadciśnienia.
• Przed wypróbowaniem domowych sposobów na to jak obniżyć ciśnienie, najpierw skonsultuj się z lekarzem.
• Wysokie ciśnienie może dotyczyć osoby zarówno w młodym wieku, jak i starsze.
• Nie leczone nadciśnienie tętnicze może doprowadzić do rozwoju niewydolności nerek, znacznego uszkodzenia wzroku, zwiększonego ryzyka udaru mózgu i zawału serca.  
• Kaszel może być skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków na obniżenie ciśnienia tętniczego.
• Doskonałą metodą na to jak obniżyć ciśnienie jest dostarczanie organizmowi w pożywieniu sporej ilości witaminy C oraz D.
• Jednym z fałszywych założeń funkcjonujących w społeczeństwie jest twierdzenie, że ciśnienie atmosferyczne wpływa na wysokość ciśnienia tętniczego. Jest to nieprawda.
• Wysokie ciśnienie zdarza się u co dziesiątej kobiety będącej w ciąży.
• Osoby cierpiące na nadciśnienie powinny unikać spożywania kiełbas oraz żółtych serów, w których znajduje się duża ilość soli.
• Ciśnienie tętnicze powinno być monitorowane codziennie, gdyż jego wartości są zmienne z różnych względów.

Jarosław Cieśla

Źródła:
1) http://www.czytelniamedyczna.pl/4056,czestosc-wystepowania-i-swiadomosc-nadcisnienia-tetniczego-w-polsce-i-na-swiecie.html
2) https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/18843/14815
3) https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/12351/10189
4) https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/12579/10414
5) https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/12530/10365
6) https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/12617/10452
7) https://www.researchgate.net/profile/Magdalena_Wrzesinska2/publication/26758207_The_assessment_of_the_level_of_coping_style_and_health_locus_of_control_in_patients_with_coronary_heart_disease_and_hypertension/links/57b4b4d508aeaab2a10399bc/The-assessment-of-the-level-of-coping-style-and-health-locus-of-control-in-patients-with-coronary-heart-disease-and-hypertension.pdf
8) https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/38741107/zp_09_119_2_207.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A&Expires=1512474384&Signature=CZux%2ByQnz6FXSK8rcgJhHVBKYq4%3D&response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DEpidemia_otylosci_w_XXI_wieku.pdf
9) https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/12658/10493
10) http://gerontologia.org.pl/wp-content/uploads/2016/05/2012-04-1.pdf